Banholt is een dorp in de provincie Limburg, in de streek Heuvelland, gemeente Eijsden-Margraten. T/m 1981 gemeente Mheer. In 1982 over naar gemeente Margraten, in 2011 over naar gemeente Eijsden-Margraten. - Onder het dorp Banholt valt ook de buurtschap Terhorst.

Naam

In het Limburgs Tebannet (met de klemtoon op de a).

Oudere vermeldingen
Banneth, te Bannet, 1603 Bannet, 1805-1806 Banhot, 1835 Bannet, 1840 Banholt.

Naamsverklaring
Mogelijk een samenstelling met holt 'hout, bos met hoogopgaand geboomte'. De betekenis van het eerste lid is niet eenduidig te bepalen. Over het algemeen heeft ban betrekking op een 'plechtige afkondiging van een gebod of verbod onder strafbedreiging', in ruimere zin kan het ook een 'rechtsgebied' aanduiden. De naam betekent mogelijk 'bos waar het niet geoorloofd was zonder toestemming te jagen of te kappen', vergelijk banwoud ‘bos waar alleen de koning het recht tot jagen heeft’.

Ligging

Het dorp Banholt ligt ZZW van het dorp Margraten, ZW van het dorp Reijmerstok, NW van het dorp Slenaken, N van het dorp Noorbeek, NO van het dorp Mheer, OZO van het dorp Sint Geertruid en ZO van het dorp Eckelrade.

Statistische gegevens

In 1840 heeft Banholt 86 huizen met 471 inwoners. Tegenwoordig heeft het dorp ca. 400 huizen met ca. 1.000 inwoners.

Geschiedenis

Banholt ligt in het gebied van de voormalige heerlijkheid Breust.
De geschiedenis van dit dorp is de geschiedenis van Mheer, waartoe het met Terhorst behoorde. Er is tussen Banholt / Terhorst en Mheer echter lange, hevige strijd gevoerd: eerstgenoemden wilden een nieuwe kerk tussen hun kernen en Mheer in. Deze kwam echter in Mheer. Uit protest bouwde Banholt een eigen kerk, die in 1875 gereed kwam. Pas in 1881 werd het diep in de genoemde gemeenschappen ingrijpende conflict (een kerkstrijd die de naam kreeg van ‘Banholter schisma’) bijgelegd. Toen werd het dorp een zelfstandig rectoraat onder parochie Mheer. In 1937 tenslotte wordt het dorp een zelfstandige parochie.

Bezienswaardigheden

- Banholt heeft 8 rijksmonumenten.
- Banholt heeft 7 gemeentelijke monumenten.
- De St. Gerlachuskerk uit 1875 heeft een pseudobasicale opzet zonder transept. De vormentaal is nogal traditioneel, ofschoon de kerk nauwelijks antiek mag heten. Opvallend is in de eerste plaats de bekroning van de in 1922 bijgebouwde toren met een zadeldak - wat vooral in de Noord-Nederlandse romano-gotiek gebruik is, maar in de zuidelijke contreien weinig voorkomt. Daarnaast zijn de rode voegen en de vensterloze koorsluiting het vermelden waard (tip: aan eenvoudiger baksteenverbanden is vaak te zien welke aanbouwen jonger zijn dan de hoofdvolumes). Achter het koor kunnen we stilstaan bij de Lourdesgrot.(3324)
- Windmolen van Banholt.
- In dit dorp zijn diverse voor het Heuvelland kenmerkende vakwerkwoningen bewaard, gerestaureerd en ook nieuw gebouwd.

Evenementen

Carnaval. - CV De Boemelère. - Een groep jeugddansvriendinnetjes is sinds 2007 ter gelegenheid van het 5x11-jarig jubileum van CV De Boemelère weer samen gekomen als dansgroep Big Girls Tebannet.

Op de eerste zondag van de Vasten is hier de traditie van het Burckbrêane. Van oorsprong is het een vastenvuur om boze geesten te verjagen, de vruchtbaarheid over de akkers af te roepen en het begin van de lente te vieren. Op zaterdagochtend gaan de leden van de vereniging samen met de kinderen uit het dorp fakkels maken van houten latten en jutte zakken. In een grote ketel worden oude kaarsen gesmolten tot kaarsvet, waarin de gemaakte fakkels enkele keren worden gedoopt. Daarna worden de kinderen getrakteerd op een 'poeffel'.

Solistenconcours (op een zaterdag in maart) in Harmoniezaal Amicitia, Bredeweg 25.

Voorjaarsconcert (op een zondag in maart) in Harmoniezaal Amicitia. Gratis entree.

Hei-op-Feesten (2 weekenden in mei in de feestloods aan de Molenweg) met livebands en/of DJ's, diverse demonstraties en shows.

Den-planten en Pinksterkermis. Sinds 1881 is er in dit dorp sprake van een St. Gierlingsboom of St. Gerlachusden. Sint Gerlachus is door zijn 7 jaren durende boetedoening in Jeruzalem, waar hij de zorg droeg over de veestapel van een gasthuis voor zieken en armen, een geliefde beschermheilige van het vee, het veld en de gewassen. Door het planten van de St. Gerlachusden vragen de inwoners van Banholt en Terhorst Gerlachus om bescherming van het dorp.
Het startsein wordt ‘s zaterdags voor Pinksteren gegeven. De Jonkheid haalt dan de Gerlachusden uit het Bovenste Bos in Epen naar het dorp. De den wordt met de hand op de dennenwagen geladen en de tocht voert terug via Slenaken, Noorbeek en Mheer. De getrouwde mannen van Banholt en Terhorst zetten de den kaarsrecht naast de kerk. Daarna kan de kermis losbarsten (het fenomeen van de Jonkheid met de bijbehorende tradities geldt overigens voor veel Limburgse dorpen). De kermisdagen worden muzikaal omlijst door harmonie en klaroenkorps Amicitia. Voor een indruk van hoe het eraan toegaart, zie de videoreportage St. Gerlachusden halen etc. 2014. Op Pinksterzondag, de dag na het halen van de nieuwe St. Gerlachusden, wordt de Bronk, de jaarlijkse sacramentsprocessie die in Banholt en Terhorst plaatsvindt, gehouden. Na de H. Mis van 9 uur vertrekt de processiestoet, op aangeven van de kapitein van de Jonkheid. De Jonkheid schiet als vertrekteken en als hulde aan het Allerheiligste de eerste sjars kamers, net zoals bij ieder rustaltaar. De afsluiting van de ruim 2 uur durende processie vindt plaats in de kerk. Tot op de dag van vandaag wordt deze traditie samen met vele andere tradities door de Jonkheid in stand gehouden. Voor alle duidelijkheid: Het betreft hier dus een Sint Gerlachusden en niet zoals in diverse andere Zuid-Limburgse dorpen een mei-den. Vóór 1881 werd er in dit dorp wél op 1 mei een mei-den gehaald en geplant. Dat men sinds 1881 geen mei-den maar een Sint Gerlachusden haalt, blijkt uit een mededeling die in 1881 op verschillende plaatsen in het dorp is opgehangen en waarvan de tekst luidde: "Aan alle Inwoners van Banholt en Terhorst. Dit jaar zal niet, zo als hier de alouwde gewoonte is, eenen Mei-den op den 1 Mei worden geplant, om reden dat er enen den zal gehaald worden des Zaterdags voor den Pinksteren ter Eere van Sint-Gerlachus. Zoo als het al over meer dan twee Hondert Jaren gebruikelijk geweest is in Noorbeek, worden ook hier alle Inwoonders verzocht mede te werken, alle Jonkheid mee te gaan, en de boeren worden gebeden veel paarden te plaatsen de-welke zij versieren met Vlagskens of Groen. Opdat het halen en plaatsen van de Eersten oftewel Sint-Gerlachus-den een ordentelijk en waardig begin mooge zijn, Banholt en Sint Gerlachus waardig. Teeffens mooge het ertoe bijdragen om de aantrekkelijkheid onzer ijgen Kermis en Festijn te vergrooteren en alle Eensgezindheid van binnen en van buiten te bevorderen. 28 april 1881. Het bestuur der Jonkheid, De Kapitein, Matjeu". Dat men in 1881 startte met het halen van een Sint Gerlachusden is te verklaren uit het feit dat het dorp toen pas tot rectoraat was verheven. Men behoorde, zoals eerder reeds vermeld, tot de parochie Mheer en het nieuwe kerkje van Banholt had vóór 1881 geen officiële status. Nu het dorp een rectoraat was geworden, ging men ook eigen kermissen invoeren. Door de Sint Gerlachusklok en het St. Gerlachusbeeld had men een voorliefde voor de Heilige Gerlachus gekregen. Vandaar dat men ook hier de Gerlachuskermissen invoerde, namelijk op 5 januari, de sterfdag van deze Limburgse Heilige. Ook met Pinksteren zou deze Heilige worden vereerd. Vanaf nu zou Banholt ieder jaar met een nieuwe den St. Gerlachus om bescherming vragen. In andere dorpen in Zuid-Limburg is sprake van een mei-boom of mei-den. Deze den heeft geen katholieke geloofsbetekenis. Het is een van oorsprong heidens gebruik, dat in deze plaatsen tegenwoordig vooral een folkloristisch gebruik is geworden. In Banholt spreekt men sinds 1881 van een St. Gierlingsboom of St. Gerlachusden. In verband met het den-halen en de sacramentsprocessie zorgt men er voor dat het dorp er in die tijd extra netjes uitziet. Zie in dat kader de reportage van L1-programma Óngerwaeg met mannen die druk aan het 'pienzelen' zijn met het heiligenbeeld in Banholt (mei 2018).

Zomercarnaval Banholt is een grote carnavalsoptocht met optredens van carnavalsartiesten. De vorige keren waren in 2012 en 2016. Het is nog niet bekend wanneer de volgende keer is. Hou daarvoor hun Facebookpagina in de gaten.

In een weekend haf september is er in Banholt jaarlijks de rommelmarkt TebanneterMert, waarvoor voorafgaand in het dorp spullen worden ingezameld. De meest uiteenlopende, bijzondere en wellicht excentrieke artikelen kun je er vinden. Een evenement dat grote faam in de regio geniet, gezien het telkens grotere aantal bezoekers. Een eet- en drankbuffet waaronder een barbecue zijn aanwezig en ook de kinderen worden zeker niet vergeten. Tijdens de markt is er ook live muziek. Mocht je belangstelling hebben om een kraampje te huren, dan kun je contact opnemen met Leon Waber, tel. 043-4572398. De entree is gratis. Bij de ingangen van de markt is er wel gelegenheid om een vrijwillige bijdrage te geven. Iedere cent komt bij de goede doelen - projecten in ontwikkelingslanden - terecht. Voor jou is het een gezellige dag, voor velen in de missie een kans op een beter bestaan!"

Landschap, natuur en recreatie

Het 'Eiland van Banholt’ is een van de hoogste plekken in de gemeente Eijsden-Margraten en ook bijzonder gezien de zeer oude ontstaansgeschiedenis van deze plek. Op deze locatie zijn veel archeologische vondsten gedaan uit de periode van de eerste mens hier in het Maasdal. Op deze plek bevindt zich een vuursteenwinplek waar in de prehistorie vuursteen werd gewonnen en verhandeld tot ver in Duitsland. Deze unieke plek die voor velen onbekend was, is sinds 2013 begaanbaar, zichtbaar en leesbaar gemaakt. De aanleg van een wandelpad door een gebied dat volledig dichtgegroeid was, geeft bezoekers de kans om hier van een prachtig vergezicht te genieten en tot rust te komen.

Voor meer info verwijzen wij u door naar de website van Visit Zuid Limburg. Hier vindt u alle info over bezienswaardigheden en uitjes in onze omgeving!